XVI. Yüzyıl Osmanlı Astronomu Takiyüddin'in Gözlem Araçları

Astronom Takiyüddin er-Râsıd (1526-1585) modern astronominin kurucuları olan Tycho Brahe (1546-1601) ve Galileo Galilei (1564-1642) gibi bilimsel gözlem, deney ve araştırma yöntemlerini birlikte kullandı. Özellikle gözlemlerinde sonuçları etkileyecek, fiziksel, biyolojik, matematiksel ve gözlem araçlarının mükemmelliyeti gibi bütün şartları göz önünde bulundurdu. Bu yaklaşımıyla Osmanlı bilim dünyasında doruk noktasını teşkil etti. Ayrıca çağdaşı Avrupalı astronomlara kıyasla bazı konularda günümüz değerlerine en yakın gözlem sonuçlarına ulaştı. Takiyüddin, Osmanlı padişahı III. Murad tarafından kurulan ve 1579’da tamamlanan İstanbul Rasathanesi’nde dokuz farklı gözlem aracı kullandı. Bunlardan ahşap duvar kadranı, ekinoksları belirlemede kullanılan "Zatu’l-evtar", saati 60 dakikaya, dakikaları 60 saniyeye ve saniyeleri beşer saliseye ayırdığı mekanik astronomi saatini geliştirdi ya da icat etti. Bunlar, Avrupa’da Tycho Brahe’nin gözlemlerinde kullanmış olduğu araçlarla hemen hemen aynı özelliklere sahip, ancak büyüklük ve hassaslık bakımından daha üstündü. Kendisini, Osmanlı İmparatorluğu’ndaki ve İslam dünyasındaki en hassas gökyüzü tablolarını hazırlama hedefine ulaştıran İstanbul Rasathanesi’nde kullandığı gelişmiş gözlem araçlarını ve gözlem sonuçlarını ünlü eseri Alat-ı Rasadiyye li Zic-i Şehinşahiyye’de (Saltanat yıldız çizelgelerinin hazırlanmasında kullanılan gözlem araçları) anlattı. Takiyüddin’in Gözlem Araçları adlı bu eserle, Takiyüddin’in Alat-ı Rasadiyye li Zic-i Şehinşahiyye’de anlattığı gözlem araçlarının teknik yorumu, eserin çevriyazısı ve farklı nüshalarının tıpkı basımları bir arada okuyucuya sunuluyor. Türkiye’de ilk kez uygulanan bu yöntem ile eser, okuyucunun ve konunun uzmanlarının aynı ölçüde yararlanmasını sağlayacaktır.