Türk Havacılığını Geliştirme Faaliyetlerinin Basına Yansıması: Türk Hava Mecmuası (1925-1928)

İnsanoğlunun çok eskilere dayanan hayallerinden birini de uçabilmek arzusu oluşturmuştur. Bu istek 19. yüzyılda çeşitli vasıtalarla gerçekleşmiş, 1903 tarihli uçak ile gerçekleştirilen ilk başarılı uçuştan kısa süre sonra da yaygınlaşmıştır. Osmanlı İmparatorluğu ise ekonomik, askerî, politik ve birçok açıdan gerileyiş döneminde olmasına rağmen havacılık gelişimini yakından takip etme isteğinde olmuştur. Zamanla uçakların savaş sahasındaki gücünün sonuç tayin edici tarzda belirmesiyle bu istek zorunluluk hâlini almıştır. Devletlerin bekası, hava gücünün varlığına bağlı hale gelmiştir. Bu sebeple Osmanlı İmparatorluğu döneminde hava kuvvetlerinin temelini oluşturan bir hava gücü teşkil süreci başlatılmıştır. İlk adımları atılan ve gelişim safhasına sokulan havacılık, üst üste gelen savaşlar nedeniyle istenen seviyede geliştirilememiştir. Yeterli teknolojik birikim, eleman ve uçağa sahip olmayan hava gücü, kendisini Trablusgarp, Balkan ve I. Dünya savaşlarının içinde bulmuştur. Akabinde cereyan eden Kurtuluş Savaşı’nda da varlığını sürdürmeye çalışan emekleme sürecindeki hava kuvveti, tüm olumsuzluklara karşın birçok zorlu görevi icra etmiş olsa da arzulanan güce ve gelişime erişememiştir. Ancak Kurtuluş Savaşı ile bağımsızlığını kazanarak hayat bulan yeni Türkiye Cumhuriyeti’nin yönetici kadroları başta olmak üzere halkın büyük kesiminde havacılığın önem farkındalığı oluşturulabilmiştir. Genç Türkiye Cumhuriyeti’nin, bekası için mutlak surette güçlü bir hava kuvvetine sahip olabilmesi amacıyla teşkil edilen Türk Tayyare Cemiyeti de diğer faaliyetleri yanında basın-yayın hayatında da var olmak suretiyle hızla yol alınmasına ve ihtiyaç duyulan maddi kaynağın temin edilmesine gayret sarf etmiştir. Bu fikrin tesisi için Türk Tayyare Cemiyeti, 21 Mayıs 1925 tarihinde ilk süreli yayını Tayyare’yi çıkarmasının ardından 1 Haziran 1926’da Türk Hava Mecmuası’nın ilk sayısını yayınlayarak basın hayatında var olmuştur. Çalışmada ise Türk Tayyare Cemiyetinin havacılığı geliştirme yolundaki faaliyetlerinin basına yansımaları Türk Hava Mecmuası özelinde incelenmiştir. Bu kapsamda çalışma, 1925 yılında çıkan Tayyare’nin (20 sayı) devamı niteliğinde olan Türk Hava Mecmuası’nın (72 sayı) Arap harfli olarak 1928 yılına kadar yayımlanan 61 sayısı ile sınırlandırılmıştır.
Çalışma; giriş, üç ana bölüm ve bir sonuçtan oluşmuştur. Giriş bölümünde havacılığın dünya tarihindeki seyri ve Osmanlı İmparatorluğu’ndan itibaren Türk havacılığının gelişim süreci ele alınmıştır. Bu doğrultuda daha önce yapılan çalışmaların sunduğu veriler ışığında, Türk havacılığının 1925 yılına kadar kaydettiği aşamalar tespit edilerek değerlendirilmiştir.
Birinci bölümde, Türk Tayyare Cemiyetinin kuruluşu ve faaliyetleri hakkında bilgi verilmiştir. Cemiyetin basına yansıyan faaliyetleri kapsamında Türk Hava Mecmuası’nın şekil ve muhteva tanıtımı yapılmıştır. Mecmua ile ilgili açıklamalar yapılırken öncülü olan Tayyare isimli Cemiyetin ilk yayın organı ile ilgili konulara da değinilmiştir.
İkinci bölüm, Türk Hava Mecmuası’nın “Tahlili Fihrist” kısmıdır. Bu bölümde 1926-1928 yılları arasında Osmanlı Türkçesi ile yayımlanan toplam 61 sayının içerik incelemesi yapılmıştır. Derginin içeriği yazı adı, yazar, konu ve tür sıralaması ile birlikte verilmiştir. Burada yer alan tür bilgisi ise tasnif kolaylığı sağlamak adına yapılmıştır. Bazı türlerin farklı şekillerde de alınabilmesi mümkündür. Yazarlara göre hazırlanan fihristte ise yazar adı esas alınmış, bir yazarın birden fazla yazısı, kendi arasında yayımlanma tarihine göre sıralanmıştır. “Yazılar Fihristi” bölümünde yer alan konu, tür, tamamlayıcı ve açıklayıcı kısa ibarelere “Yazarlar Fihristi”nde yer verilmeyerek aynı bilgiler tekrarlanmak istenmemiştir.
Üçüncü bölümde ise mecmuanın içeriğini oluşturan bölümlerden genel olarak bahsedilmiş, bölümlerde yer alan yazılar tematik incelemeye tabi tutularak, Türk Havacılığını Geliştirme Faaliyetlerinin Basına Yansıması kapsamında çıkan Türk Tayyare Cemiyetinin Havacılığı Geliştirme Faaliyetleri ve Havacılığın Gelişim Sürecine Yönelik Yazılar olmak üzere iki ana başlık altında değerlendirilmiştir. Bu kısım, Tayyare Cemiyeti aracılığıyla yürütülen Türk havacılığını geliştirme faaliyetlerinin basındaki izdüşümleri ile Türk Hava Mecmuası’nın dönemindeki havacılık kültürünü yansıtma başarısı üzerine kurulmuştur. İlk ana başlık olarak Cemiyetin faaliyetleri; Tayyare Bayramları, Tayyare Kongreleri, Tayyarelere İsim Verme Törenleri, Tayyare Şehitleri, Bağışlar şeklinde verilirken, ikinci ana başlık olarak havacılıkla ilgili yazılar ise havacılıkla ilgili Teknik Yazılar, Unsurları ile Havacılığın Tarihi Gelişim Tarihi Süreci ile ilgili yazılar ve Yurt Dışı Havacılık Olayları şeklinde sunulmuştur. Alana katkı sağlaması adına tasnif edilen başlıkların tanıtımı amacıyla seçilen bazı yazılar tematik sıralamaya göre Latin harflerine aktarılmıştır. Aktarımı yapılan metinlerin seçiminde ise Türk Tayyare Cemiyetinin kuruluş amacını yansıtan havacılık kültürünü geliştirme, havacılık farkındalığı oluşturma, hava gücünün tesisi için gerekli maddi kaynağı sağlama, devlet - millet dayanışması teşkil etme, konusunda gerçekleştirilen faaliyetleri içeren haber ve yazıların olmasına dikkat edilmiştir. Çalışmanın hacmi de düşünülerek aktarılan metinlerin yalnızca bir kısmına yer verilmiştir. Aktarım sırasında Latin harflerini kullanan dillerdeki özel adlar özgün biçimleriyle (tespit edebildiğimiz ölçüde) eskiden Türk diline yerleşen Batı kökenli kişi ve yer adları ise Türkçe söyleyiş özelliklerine göre yazılmaya çalışılmıştır. Çalışmanın hem inceleme hem de metin kısmında mümkün olduğu ölçüde yerleşik imlanın kullanımına özen gösterilmiştir.
Çalışma sonunda Türk Tayyare Cemiyeti faaliyetlerinin basına yansıması ve elde edilen kazanımlar kapsamında incelenen Türk Hava Mecmuası’nın basın hayatında var olma amacı ile Türkiye Cumhuriyeti’nin havacılık politikalarına uygun şekilde hareket ettiği görülmüştür. Yayınları sonucunda ise olumlu bir kamuoyu oluşturduğu, millî bir bilinç yarattığı izlenmiştir. Derginin faaliyet ve yayınları ile meydana getirdiği farkındalıkla hava kuvveti tesisi için büyük bir yardım ve bağış desteği yaratmayı başardığı gibi hususlar ile elde edilen verilerin maddeler halinde sıralandığı kısım ise sonuçta yer almıştır. Çalışma, Tayyare Cemiyetinin kuruluş amaçlarının gerçekleşmesine hizmet etmek üzere basın hayıtında yer alan derginin, haber ve yazıları sonucunda 1925 ile 1928 yılları arasında elde edilen kazanımların belirtilmesi ile sona ermiştir.