Modern Teknolojinin Hukuki Temelleri: Telgraf Örneği

Günümüzde bilgi teknolojileri oldukça hızlı ilerlemekte, bu gelişmelerin düzenlenmesi süreci ise oldukça yavaş gerçekleşmektedir. Bilişim teknolojileri; toplumlar, devletler veya şirketler gibi çok fark[1]lı kesimleri etkilemekte ve bu etki uluslararası olmaktadır. Bilişim teknolojilerinin ve etkilerinin düzenlenerek sürecin işlevselleşmesi ve mağduriyetlerin önlenmesi için bunların hukuki zemine oturtulması gerekmektedir. Mevzuat yapımı uzun zaman alan bir süreç olduğundan ve bilgi teknolojileri çok hızlı geliştiğinden hukuk, teknolojinin gerisinde kalmaktadır. Günümüzde gerek kişisel verilerin korunması, gerek elektronik ticarete yönelik düzenlemeler, uygulamadan yıllar sonra ancak hukuki zemine kavuşturulabilmiştir. Teknoloji hızla gelişmeye devam ettiği için mevcut hukuki düzenlemeler de sorunlara çözüm teşkil etmemektedir. Bilişim teknolojilerindeki sorunların hukuk ile nasıl çözümlenebileceğinene dair araştırmalar yetersiz kalmaktadır. Bundan başka, tarihte benzer şekilde modern teknolojik gelişmelerin hukuki zemine dayandırılması konusunda ne tür bir metod izlendiği, ne tür sorunlarla karşılaşıldığı, bu sorunlara yönelik tarihi çözüm mekanizmaları gibi konular analiz edilmemiştir.

Bu çalışmada bilgi teknolojilerinin iletişim alanında temeli olarak düşünebileceğimiz telgrafın hukuki temelleri inceleme konusu yapılmıştır. İlk bölümde telgraf tarihi incelenmiş, bu kapsamda telgrafın icadı için Mors’a yabancı bir devlet tarafından gönderilen ilk nişanın Osmanlı’nın gönderdiği nişan olduğu ve bunun; teknolojik buluşların kabul edilerek buluş sahibinin takdir edilmesi ve buluşun kopyalanması yerine buluş sahibinden satın alınması mantığı ile düşünüldüğünde patent mantığı açısından tarihte ilk olduğu belirtilmiştir. Sonrasında telgraf konusunda uluslararası anlaşmalardaki tartışmalar incelenmiştir. Ardından Dosya Usulü İrade Tasnifleri ve Meclis Vükela Mazbatalarında yer alan telgrafa yönelik düzenlemeler latinize edilmiş ve değerlendirilmiştir. Son bölümde ise 4 Kânunuevvel 1324 Perşembe (17 Aralık 1908) ile 5 Nisan 1336 (1920) tarihleri arası 24. inikata kadar olan dönemi kapsayan Meclis-i Ayan ve Meclis-i Mebusan’dan oluşan Osmanlı Meclisleri şeklinde Osmanlı dönemi meclis tutanaklarına erişim sistemindeki tüm zabıtlar incelenerek telgraf konusundaki meclis görüşmeleri detaylı analiz edilmiştir. Bu bağlamda telgraf gibi iletişimi uluslararası bağlamda düşünüldüğünde aylar süren bir süreçten saniyelere düşüren bir bilişim teknolojisinin kanunkoyucu huzurunda ne tür tartışmalara konu olduğu tespit edilmiş bu tartışmalar ayrı ayrı başlıklarda analiz edilmiştir. Bu çalışma ile bilişim teknolojilerindeki ilerlemelerin hukuki düzenlemelere konu olmasında yaşanan aksaklıklara çözüm sunulabilmesi için tarihten bir örnek olarak telgraf seçilmiştir. Tarih[1]te bilişim teknolojilerinin kanunlaştırılması sürecinin analizi ile daha önce gerçekleşmiş pozitif ve negatif durumlar ele alınarak bugünkü sorunlara tarihten ışık tutulması amaçlanmıştır.