Mehmed Tevfik: Bu Adem

Mehmet (Çaylak) Tevfik 1843-1893 yılları arasında yaşamış ve Türk halk kültürüne önemli hizmetlerde bulunmuş bir isimdir. Tarih, dil ve edebiyat alanlarında önemli eserler bırakmıştır. Eserlerinden kimileri günümüz harflerine aktarılmış ve yayımlanmıştır ancak hala kimi eserleri aktarılmayı beklemektedir.

Bu çalışmada onun “Bu Âdem” adlı fıkra kitabı günümüz harflerine aktarılmış ve değişik açılardan incelenmiştir. Halk kültürüyle ilgili ilk derleme çalışmalarından bahseden kaynaklarda 1863 yılında Şinasi tarafından derlenen “Durub-ı Emsal-i Osmaniye”den itibaren çalışmalar sırayla verilirken Mehmet Tevfik ismi genelde anılmaz. Oysa aynı yıllarda Tevfik’in derleme çalışmaları en az diğerleri kadar önemlidir. Yalnızca Nasrettin Hoca ile ilgili kaynaklarda ilk çalışmalardan olması nedeniyle Letaif-i Nasreddin adlı eserinden bahsedilir.

Bu çalışmanın amacı sadece bir fıkra kitabını günümüz harflerine aktarmak değil dikkatleri ilk derleme çalışmaları yapan bir isme yöneltmektir.

Çalışma üç ana bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde fıkra tanımlanarak özellikleri ve Türkiye’de yapılan çalışmalar hakkında bilgi verilmiştir. Çalışmalar taranırken elektronik veya basılı dergiler, Yükseköğretim Kurumu Tez Sayfası, değişik kaynaklar, Milli Eğitim ve Kültür bakanlığı tarafından farklı yıllarda hazırlanan Türk Folklor ve Etnografya Bibliyografyası adlı çalışmalar taranmıştır. Bulunan çalışmalara tez, kitap, makale ve bildiri başlıkları adı altında araştırıcıların isimlerine göre alfabetik olarak sıralanmıştır.

Çalışmanın birinci bölümünde Çaylak Tevfik’in hayatı farklı çalışmalar referans alınarak kısaca tanıtılmıştır. Eserleri kısmında farklı kütüphanelerde nüshaları ve kayıt numaraları söylenerek ilk sayfalarının fotoğrafları görsel olarak sunulmuş ve içeriği hakkında çok kısa bilgi verilmiştir. İkinci bölümde Bu Adem adlı eser ayrıntılı olarak tanıtılmış ve içerisinde yer alan fıkralar değişik açılardan incelenmiştir. Son bölümde de fıkralar günümüz harfleriyle sunulmuştur.

Metinler verilirken bazı kelimelerin anlamları hemen dipnot olarak okuyucuya aktarılmıştır. İmla ve yazım kuralları günümüz kullanımlarına göre tercih edilmiştir. Özellikle noktalama işaretlerinin çoğu tarafımızdan kullanılmıştır. Bazı cümlelerde kullanılması gereken sözcüklerin eksik bırakıldığı görülmüş –örneğin 190 numaralı fıkra- [ ] içerisinde gösterilerek tamamlama yoluna gidilmiştir. Kelimelerin direkt okunuşlarından ziyade günümüz kullanımlarına yer verilmesi fıkranın daha iyi anlaşılması ve işlevine hizmet etmesi amacıyladır.

Metnin 95 ve 96 numaralı sayfalarına ulaşılamamıştır. Bu nedenle 192 numaralı fıkra yarım kalmış 193,194,195 ve 196 numaralı fıkra metinleri aktarılamamıştır. 195 numaralı anlatı bir fıkradan ziyade kısa bir hikaye şeklindedir ve içkiye müptela olan Bu Adem’in bu illetten nasıl kurtulduğunu anlatan “Bu Adem’in Sergüzeşti” başlıklı bir metindir. Metnin hemen başında oluşturulmaya çalışılan fıkra tipinin nasıl biri olduğunu anlamaya yönelik önemli tasvirler kullanılmıştır.