İslam'da Yönetim Hukuku

Hz. Peygamber’e kadar uzanan köklü bir geçmişe sahip İslam yönetim hukukunun temel ilkeleri Kur’an ve sünnetin nasları ile belirlenmiştir. Hulefâ-yi Râşidîn devrinde de bu ilkeler ışığında örnek bir yönetim sergilenmiştir. Bununla birlikte sonraki süreçte ortaya çıkan uygulama ve kurumların daha çok dönemin bilgi birikimine ve fukahânın ictihadına dayandığı anlaşılmaktadır. İslam yönetim hukukuna dair temel meseleler, Mâverdî, Ebû Ya‘lâ ve Cüveynî gibi âlimlerin kaleme aldığı Ahkâm-ı sultâniyye literatüründe ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Bu çalışmada söz konusu ilk dönem literatür örneklerinden hareketle İslam’da yönetim hukuku, yürütme ve yargı konuları merkeze alınarak incelenmiştir. Bu çerçevede ilk olarak yürütmeyi temsil eden ve yürütmenin aslî unsuru olan hilâfet/imâmet başlığı altında, halifede aranan nitelikler, halifenin Kureyşli olması, halifenin göreve gelme yöntemleri, halifenin görevden el çektirilmesi gibi pek çok önemli konuya karşılaştırmalı olarak değinilmiştir. Vezirlik ve emirlik gibi yürütme erki temelinde ortaya çıkan bazı kurumlar hakkında bilgi verildikten sonra hilâfetin gerekliliği ve hilâfetin bir müessese aracılığıyla temsili tartışılmış; ardından hilâfet yönetimi, Hulefâ-yi Râşidîn dönemi dikkate alınarak diğer yönetim sistemleriyle mukayese edilmiştir. Yargı başlığı altında ise yargının merkezî kurumu olan kazâ teşkilatı ve yargı bağımsızlığı konusu ele alındıktan sonra yargı erki temelinde teşekkül eden mezâlim ve hisbe gibi müesseselere yer verilmiştir. Çalışmada, ilk dönem eserlerde yer alan bu kurumların günümüz şartlarında nasıl anlaşılması gerektiğine dair farklı önerilere de imkânlar ölçüsünde işaret edilmiştir.