Gelibolulu Süruri - Şerh-i Risale-i Mu'amma-yı 'Ali Ker

Bu çalışmada, Sürûrî'nin Şerh-i Risâle-i Muʿamma-yı Alî Ker adlı eseri incelenmiştir. Eser, şarih tarafından daha önce verdiği derslerde bölüm bölüm şerh edilmiş ancak 1548 yılında Şehzade Mustafa'nın isteği üzerine kitap hâline getirilmiştir. Eser hamdele ve salvele bölümlerinin yer aldığı bir dibace, muammanın tanımı ve kaidelerinin anlatıldığı bölümler ve bir hâtimeden meydana gelmektedir. Risalede muamma kaidelerinin özellikle fesahat ve belagat açısından değerlendirilmesi önemlidir. Ayrıca risalede yer alan kaideler Mollâ Câmî ve Mîr Hüseyin'in risalelerindeki gibi tertiplidir. Ancak bu kaideler dört ana işlem olan “tahsilî, tekmilî, teshilî ve tezyilî” başlıkları altında verilmeyip rastgele sıralanmıştır. Diğer risalelerde yer alan bazı kaideler bu risalede yer almazken, Alî Ker'in bahsettiği bazı kaideler de diğer risalelerde bulunmamaktadır. Bu yönüyle Sürûrî'nin kaleme aldığı üç muamma risalesi şerhi birbirini tamamlayıcı niteliktedir.

Çalışma, üç bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde şerh ve muamma konularına kısaca değinildikten sonra birinci bölümde şarih Gelibolulu Sürûrî ile risalenin müellifi Alî Ker'in hayatlarına yer verilmiştir. İkinci bölümde Şerh-i Risâle-i Muʿamma-yı Alî Ker adlı eserin yapısı ve bölümleri incelenmiştir. Dibâce ve muammanın tanımı hakkındaki bölümler tanıtıldıktan sonra muamma kaideleri, her kaideye uygun örnekler verilerek açıklanmıştır. Ayrıca bu bölümde şarihin tercüme ve şerh metodu hakkında bilgi verilmiştir. Çalışmanın son bölümünde Şerh-i Risâle-i Muʿamma-yı Alî Ker adlı eserin metnine yer verilmiştir. Eserin tespit edilen üç nüshası temin edilmiş ve metin bu nüshalara göre oluşturulmuştur.

Hayatı boyunca anlaşılması zor eserler üzerine şerh yazan Sürûrî, 15. yüzyılda İran'da yazılmış olan önemli muamma risalelerini de şerh etmiştir. Bu şerhler üzerine yapılacak metin ve inceleme tarzında çalışmalar, muammanın tanımı, kaideleri ve Türk edebiyatındaki gelişimini görmek açısından önemlidir.