Azerbaycan Türkçesinin Biçimlik Sesbilgisi

Biçimlik sesbilgisi (morfonologiya, fonomorfologiya), dilin ses sistemi ile sözcük yapısı arasındaki etkileşimini konu alan dilbilgisi dalıdır. Sesbilgisi ile biçimbilgisinin ilişkisi Avrupa’da ilk defa Boduen de Kurtene tarafından yazılmış olan “Fonetik Almaşmalar Kuramı” (1894) adlı eserde ele alınmıştır. Kurtene bu çalışmasında fonetik almaşmanın biçimlik rolünü ve anlamsal işlevini açıklamıştır. Biçimlik sesbilgisini dilbilgisinin bir bölümü haline getirerek onu sesbilgisi ile biçimbilgisi arasına yerleştiren ise N. S. Trubetskoy olmuştur. Trubetskoy, dilbilgisinin bu yeni alanı üzerine görüşlerini “Biçimlik Sesbilgisine Dair Bazı Fikirler” adlı makalesinde ve 1934 yılında yazdığı “Rus Dilinin Biçimlik Sesbilgisi Sistemi” adlı eserinde ortaya koymuştur. Trubetskoy’dan sonra çeşitli dillerin biçimlik sesbilgisi üzerine yazılan eserler, bu alanda yapılacak çalışmaların gerekliliğini göstermektedir.

Biçimlik sesbilgisi; dilin biçimbilgisi özelliklerinin belirlenmesi, dil sisteminin eski dönemlerine inilmesi ve dilin iç oluşum eğilimlerinin ortaya çıkarılması konularında dil araştırmalarına katkıda bulunmaktadır. Azerbaycan Türkçesinin biçimlik sesbilgisi özelliklerinin ele alınması yalnızca Azerbaycan dilciliği açısından değil diğer Türk lehçelerinin tarihi ve genel Türklük bilimi açısından da önemlidir.

Firudin Ağasıoğlu Celilov’un 1988 yılında Bakü’de yayımlanmış olan “Azerbaycan Dilinin Morfonologiyası” adlı çalışmasında Azerbaycan Türkçesi temel alınarak Türkçenin biçimlik sesbilgisi incelenmiştir. Celilov’un eseri, Türkçenin bu alanda yapılmış ilk kapsamlı çalışması olması açısından oldukça önemlidir. Yazar, Türkiye’deki baskısı için eseri yeniden gözden geçirerek düzeltme ve eklemeler yapmıştır.