Azərbaycan Türklərinin İctimai Həyatına Miqrasiya və Miqrasiyyə Prosesinin Təsiri: Sosial-Tarixi Araşdırma

... (1890-1901 Anadolu coğrafyasına, özellikle de Amasya bölgesine; 1905-1908,1818-1920 Azarbaycan’ın bir çox şeher ve kendlerine yapılan köçlerden sonra] Sonuncu köç 1988-ci ilda oldu. Man bu sürgünü on yeddi yaşımda yaşadım. İlk qanlı layihalari “Xocalı” soyqırımı kimi bizi da soyqırım edib bizi mahv etmak idi. Amma o zaman Ermanistan’ın prezidenti Ağambekyan idi. Qış aylarında bir neça dafa Ermanilarin kandlarimiza tank va toplarla hücumu xabarini eşitdik. Har dafa xabar eşidanda dağlara qaçıb meşada gizlanirdik. İki metra yaxın qar yağırdı. Hücum hitandan sonra kandlarimiza qayıdardıq. Bu hücumlar bizi köç etmaya macbur etdiran hadalama siyasati idi. Çünki onlar (Aqambekyan hökumati) bizi sakitca uzaqlaşdırmaq qararına galmişdirlar. Üç ay çarasiz vaziyyatda mübariza apardıq. Evimizi tark etmak istamirdik. Yena da sonuncu dafa xabar galdi ki, Ermanilar tank va toplarla kandlarimiza hücum edib. Çaykand Şahar Sovet Sadirliyi (Baladiyya başçısı) Aftandil, Ağambekyan rahbarliyina bu hücumları dayandırılması üçün telefon edir va mahs bundan sonra hücumlar dayandırılır. Amma Ermanilar bir geca bizim kandimiza (Qarakaya) basçın etdilar. Biza tapşırdılar ki, buranı sassiz tark edak. Ermanilar, Ermanistan’ın bir çox bölgalarinda Türk kandlarina basçın edarak, camaatını tandirlarda yandıraraç çatla yetirdilar. Biz yurdumuzu tark etmasaydik, bizim da başımıza bu müsübatlar galacakdir. Taxminan on min ahalisi olan Qaraqoyunlu bölgasinin kandlari (Taxminan beş yüz min tüm günümüzdeki Ermenistan/Garbi Azerbaycan/İrevan Xanlığı bölgesinin Türk ahalisi) bir neça günda arzinda dağıdılaraç yox oldu. Bu, tam bir falakat idi. Ailamiz va çohumlarımız ila berabar atamın yük maşınına minib çaçdıç. Ovvalca Qazax, sonra Gadabaya galdik. Qaraqoyunlu ahalisi bir-iki aila birlaşarak yük maşınlarına minarak çaçırdılar. Geca çafil çaçdığımız üçün evimizi, torpağımızı, heyvanlarımızı va har şeyimizi çoyub çaçdıç. Bir neça gün Gadabayda çadırda yaşadıç. Sonra bizi Ermanilar tarafindan boşaldılmış Barumbarsum kandindaki Ermani evina yerlaşdirdilar. Digarlari İsa Ermani kandi olan Çardaklıya yerlaşdirildi. Bundan başça, onların çoxu Bakı, Sumçayıt kimi şaharlarda maskunlaşdılar. Ermanilar kanddan çıxanda heyvanları da daxil olmaçla har şeyi apardılar. Azarbaycan hökumati bizi Ermani evina yerlaşdirmakdan başça biza heç bir kömaklik göstarmadi. Farçli madaniyyata malik bu Ermani kandina va evlarina alışmadıç, çabul etmadik,, uyğunlaşa bilmadik. Bir neça ay çaldıçdan sonra ailalikca
Sumçayıt’a köçdük va tanış olmayan bir (şahar) hayata sıfırdan başladıç”.