Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü _{Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı}

Ahmet Talat Onay 1885 1956 şair yazar gazeteci edebiyat araştırmacısı eğitimci idareci ve politikacı olarak hizmet ve faaliyetlerde bulunmuş çok yönlü bir şahsiyet. Özellikle örneklerden yola çıkarak halk edebiyatının kurallarını sistemleştirmeyi deneyen ilk araştırmacı olarak önem taşır. Ahmet Talat’ın Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı isimli ansiklopedik eseri bu konuda yapılmış ilk kapsamlı çalışmadır. Ahmet Talat’ın on yıl süreyle çalışarak hazırladığı bu kitapta 1000 kadar madde yer alır. Yazar her konuyu yüzlerce şairden seçtiği örnek beyitlerle açıklarken eserini aynı zamanda zengin bir antolojiye dönüştürür. Eserin bir başka özelliği kelime ve kavramları açıklarken çok sayıda kaynaktan yararlanmasıdır. Bunların en başında sözlükler gelir Lehçe-i Osmani, Salahı Lügati, Lugat-i Ebuzziya, Lehçetü’l Lugat, Ferheng i Şu’uri, Kamus-ı Osmani, Tuhfe-i Vehbi, Nuhbe-i Vehbi, Divanü Lugati’t Türk, Ahteri Burhan-ı Katı Tercümesi Kamus Tercümesi Kamus-ı Felsefe, Ferheng-i Ziya Lugat-ı, Tarihiyye ve Coğrafiyye Kamusu’l A’lam. Biyografik eserler arasında ise Latif-i Aşık Çelebi ve Kınalızade’nin şuara tezkireleri Menakıb-ı Hünerveran, Osmanlı Müellifleri,Türk Şairleri ve Son Asır Türk Şairleri sayılabilir. Yazar belli başlı Osmanlı tarihleriyle çeşitli tarih araştırmalarından da yararlanır. Peçevi Nişancı Naima, Ata, Ali Çelebizade asim tarihleriyle Koca Sekbanbaşı Layihası Cevdet Paşa’nın İbni Haldun Mukaddimesi, Takvim-i Edvar ve tarihi Rıza Nur’un Türk Tarihi Köprülü, Uzunçarşılı ve Günaltay’ın çeşitli kitap ve makaleleri bu kaynakların belli başlılarıdır. Evliya Çelebi Seyahatnamesi de yazarın en çok yararlandığı eserlerden biridir. Sudi’nin Hafız Divanı Bostan ve Gülistan şerhleri Sarı Abdullah’ın, Mesnevi Şerhi Risale-i İbni Zeydun Şerhi ve Veled Çelebi’nin elyazması halinde olan ayin-i Cem Cep Defteri Tuhfetü’l Erbain, Dahme-i İrfan ve Sımat ı aşıkan gibi eserler de çok sık başvurulan kaynaklar arasındadır. Erzurumlu ibrahim Hakkı’nın Marifetname’si, Fakiri’nin Risale-i Ta’rifat’i, Mehmed Ali Ayni ve Ömer Rıza Doğru’nun dini tasavvufi eserleri divanlar ve sayamadığımız daha niceleri... Eserin bir başka özelliği de Veled Çelebi, Tahir Olgun ve Fuat Köprülü gibi konunun otoritesi şahsiyetlerin tashihinden ve onayından geçmiş olmasıdır. Eserin orijinalinde Köprülü’nün kendi el yazısıyla yer yer ilave bilgiler vardır. Velet Çelebi ve Tahir Olgun birer takriz yazdıkları gibi esere de zaman zaman açıklamalarıyla katkıda bulunmuşlardır. Yahya Kemal Beyatlı da takriz olarak el yazısıyla bir rubaisini verir.